Jeśli miałbym orzekać do kogo jest bliżej Stachowi Połanieckiemu, przynajmniej temu z serialu Rybkowskiego, do Wokulskiego czy do Borowieckiego, wybrałbym tego ostatniego. Nie oznacza to jednak, że Sienkiewicz, pisząc Rodzinę Połanieckich, ustrzegł się wszystkich naiwności Prusa. Jeśli idzie o kwestie rozeznania w biznesach i gospodarce, Henryk wyprzedza Prusa o dziesięć długości, ale co do poczucia humoru i barwności postaci zostaje za nim w tyle niestety. Nie zmienia to faktu, że dobrze jest przypomnieć sobie i książkę i serial, choć ten został nakręcony nader małym kosztem, a do tego nie jest zrekonstruowany cyfrowo jak Lalka. Wygląda więc jak dzieła Kubricka kręcone w naturalnym świetle.

No więc sprawy mają się tak: Stach Połaniecki jest autentyczny jeśli idzie o biznes i realia gospodarcze schyłku XIX wieku, jest też bardziej autentyczny w relacjach rodzinnych, ale słabszy w społecznych. Filozofie Henryka, choć o wiele bardziej wzniosłe niż u Prusa, zalatują naftaliną. No, ale my się tu całe szczęście nimi zajmować nie będziemy. Co innego jest ważne. Serial Rodzina Połanieckich, a mniemam, że i powieść, odkrywa przed nami rąbek pewnej tajemnicy. Są nią – czego jestem pewien – relacje ziemiaństwa polskiego ze sztabami i intendenturą państw obcych, które to państwa chcą w Polsce tanio kupić zboże. Konkretnie zaś chodzi o Prusy i Szwecję. Nie wiem, czy ktoś to badał, ale ja jestem pewien, że Szwedzi utrzymywali bardzo bliskie stosunki z ziemiaństwem i nie chodzi mi tylko o Carla Gustawa Mannerheima, który był przecież oficerem rosyjskim. Już na samym początku serialu dostajemy jak obuchem w łeb informacją następującą – oficer szwedzkiej intendentury przyjechał do Lublina i chce kupić dwa miliony pudów żyta i owsa. Dwa miliony pudów to jest 32 tysiące ton. Jeśli ten oficer rzeczywiście przyjechał z takimi dyspozycjami, to grunt pod tę wizytę musiał być dobrze przygotowany. Bigiel zaś – wspólnik Połanieckiego – mówi: Stachu, jedź tam...Na co Stach – może rzeczywiście warto...Sprawa jednak umiera śmiercią naturalną, a my poznajemy bohaterów serialu, czyli neurotyka Bukackiego, Apolinarego Maszkę, który awansował od zera prawie do wziętego prawnika, obsługującego firmy takie, jak ta, którą prowadzą Połaniecki z Bigielem, a później starego profesora Waskowskiego, który ma dziwne predylekcje do dzieci płci męskiej. Ściąga je z ulicy i trzyma w swoim mieszkaniu karmiąc i ucząc, nie wiadomo dokładnie czego. Tego profesora gra Bronisław Pawlik, co podnosi bardzo walory serialu. No, ale wracajmy do spraw istotnych. Kwestia szwedzka nie wraca już na tapetę, ale przez dialogi poznajemy jakie są preferencje biznesowe Stacha. Jest on przede wszystkim z wykształcenia kolorystą. To jest miód na moje serce. Połaniecki to specjalista od barwienia tkanin, bo tym zajmuje się właśnie kolorysta, a nie snuciem wizji przy wódce i ogórkach. Chce mieć fabrykę, jak Borowiecki, ale nie zamierza brać na to kredytu. Zajmuje się pośrednictwem w operacjach finansowych i w tym pośrednictwie próbuje doskoczyć do szczebla najwyższego, czyli rządowego. Wiadomo bowiem, że żaden szwedzki oficer nie kupi w Lublinie dwóch milionów pudów zboża, bez wręczenia łapówki gubernatorowi. Myślę ponadto, że owe kontakty ziemian z intendenturą pruską, szwedzką, a pewnie też i austriacką, musiały bardzo irytować po pierwsze Żydów, którzy w Rodzinie Połanieckich prawie nie występują, po drugie wywiady francuski i brytyjski.

Stach sam o sobie mówi, że jest aferzystą. I to jest zapewne prawda, a my musimy jemu przyznać pierwszeństwo wśród biznesmenów rodzimego chowu, przed Wokulskim i Borowieckim. Stach Połaniecki jest bowiem jedynym człowiekiem w całej polskiej literaturze, który na pierwszym miejscu stawia bezpieczeństwo własne i rodziny. Nawet jak się zaczyna umizgać do żony swojego przyjaciela Apolinarego Maszki, robi to tak, żeby nikt nie mógł mu niczego zarzucić. To jest oczywiście okropne i z tego wszyscy recenzenci czynili od samego początku zarzuty, zarówno bohaterowi jak i autorowi. Henryk jak wiadomo nie miał łatwego życia z dziewczynami. Sam był dotknięty jakąś dysfunkcją, której nawet nie chce mi się tu omawiać. Kleił więc tych swoich bohaterów także po to, by byli dlań jakąś terapią. No, ale wracajmy do interesów. Połaniecki nie mógł niestety partycypować w tym kokosowym przedsięwzięciu jakim była sprzedać dwóch milionów pudów zboża do Szwecji. Kto inny to wziął, ale my się nie dowiadujemy kto. Na osłodę – dosłownie i w przenośni – Stach pośredniczył w sprzedaży 60 wagonów rafinady cukrowej z cukrowni w Hoffmanowie. To też był ładny grosz. Jak to sobie załatwił, nie wiemy. Jego priorytetem jest fabryka tekstylna, którą chce mieć bez kredytu. To jest ważne, bo taki Borowiecki nie miał wahań, żeby się o kredyt ubiegać, a do tego zachowywał się skrajnie nieodpowiedzialnie wdając się w romans z żoną żydowskiego przedsiębiorcy. Połaniecki nigdy by takiego głupstwa nie zrobił. Przed Połanieckim otwierają się następujące opcje. Najpierw mamy wizytę w Krzemieniu, gdzie Stach się zakochuje w Maryni, a pojechał tam tylko po to, by wydusić 20 tysięcy z hipoteki majątku. Jego wuj, którego Henryk, w końcu wielbiciel ziemiaństwa, przedstawił jako starego wariata, podsuwa mu interes. To nie jest zły interes, ale Stach go lekceważy.

Otóż w Krzemieniu jest kopalnia margla. Skała ta zaś służy do produkcji cementu. Cement używany jest do budowy, także budowy fabryk. To może być odpowiedzią, na palącą kwestię – dlaczego Połaniecki w ogóle dopuścił do tego, by Krzemień przeszedł w ręce Maszki? Nie sposób bowiem uwierzyć, by wiadomość o marglu puścił on mimo uszu, ot tak sobie,choć na to wygląda. Może Stach liczył na to, że Maszko zdewastuje majątek do szczętu, a on go odkupi potem po cenie niższej niż to co jego matka włożyła w hipotekę majątku? Nie wiem, ale obstawiam tę właśnie opcję.

Ani Połaniecki ani Bigiel nie spuszczają z oczu rynku zbożowego. Sprzedaż dwóch milionów pudów żyta i owsa dla szwedzkiej kawalerii, nie mogła przejść niezauważona. To zboże zniknęło z rynku, a my dowiadujemy się mimochodem, że Rosja próbowała w międzyczasie zakupić dodatkowe tony ziarna w Ameryce. Okazało się jednak, że tam jest kryzys i elewatory stoją puste. Połaniecki, który załatwia sto spraw na dzień, opiekuje się chorą Litką, gada z narkomanem Bukackim, tłumaczy Apolinaremu Maszko, żeby nie zachowywał się jak bałwan, domyśla się co nastąpi. Rząd, świadom tego, jak słabe będą zbiory, ogłosi klęskę głodu, ale będzie musiał uszanować kontrakty zawarte przed wejściem w życie dekretu. Namawia więc wspólnika, żeby za wszystko co mają, zakupili zboże gdzie się da. Bigiel się waha, bo ryzyko jest duże, ale w końcu ulega stanowczości Połanieckiego. Obaj ładują kapitał w zboże, a Stach w międzyczasie żeni się i wyjeżdża w podróż poślubną do Wenecji. I tu chciałbym wyraźnie podkreślić wyższość Stacha Połanieckiego nad Wokulskim i Borowieckim. To jest człowiek świadom swoich celów, ale także swoich ograniczeń. A do tego świadom ryzyka. On nie jedzie na wojnę, gdzie mogą go zastrzelić. Nie wdaje się w miłosne awantury nie mając pieniędzy na ubezpieczenie fabryki. On dobrze wie, co się stanie, kiedy generał-gubernator lubelski, skuszony wizją zarobku, wypuści z kraju dwa miliony pudów żyta, które powinno być wchłonięte przez rynek cesarstwa. Będzie katastrofa, którą ktoś zechce ukryć wszelkimi dostępnymi sposobami. I tak się rzeczywiście dzieje. Interesy Połanieckiego wyglądają w ten sposób, że siedząc w weneckim hotelu z widokiem na kościół Santa Maria della Salute, zamienia się on z właściciela 180 tysięcy rubli we właściciela 360 tysięcy rubli. Czego sobie i wszystkim Państwu życzę. A wszystko to bez jednego strzału, bez zawierania upokarzających znajomości i bez żadnych wybryków. Można? Można.

Następnie Stach Połaniecki przystępuje do realizacji planu, który ma dwa cele. Po pierwsze, uczyni zeń dziedzica tradycji i pana pełną gębą, po drugie przyniesie mu surowiec na budowę fabryki. Widząc, że Maszko, ma kłopoty z tym całym Krzemieniem, proponuje mu kupno dąbrowy, która się tam znajduje. Drewno, podobnie jak margiel, to ważny surowiec budowlany, szczególnie drewno dębowe. Maszko jest w kłopotach, bo jego żona, która miała być wyrazem i finałem wszystkich ambicji męża, okazała się nie dość, że biedna to jeszcze pretensjonalna i łapczywa. Stach kupuje więc najpierw dąbrowę, a potem cały Krzemień. Maszko zaś, który tak bardzo demonstracyjnie starał się osiągnąć pozycję i tak bardzo imponował wujowi Stacha, zostaje tam gdzie był – w kancelarii. Muszę przyznać, że jeśli idzie o żarty, to Prus jest lepszy od Henryka, ale jeden kawał się Sienkiewiczowi udał. Wujaszek, który spodziewa się, że Maszko oświadczy się Maryni, mówi, że rodzina jego przybyła z Włoch wraz z Boną i pisała się Masco. A sam Apolinary ma nawet charakterystyczną, włoską, nieco diaboliczną twarz. Na co Połaniecki, z kamienną zupełnie twarzą mówi – e, nie, Maszko ma twarz portugalską. Wszystko staje się jasne, nawet pojedynek, na który Maszko wyzywa niejakiego Gontowskiego, ziemianina, z sąsiedztwa, posiadającego majątek Jałbrzyków niedaleko Krzemienia.

Widzimy więc, że choć Henryk nie konstruuje postaci tak wyrazistych jak Bolesław Prus, jeśli idzie o realia bije go na głowę. Prus uważał, że wielki kapitał może się kryć za sklepem galanteryjnym na Krakowskim Przedmieściu, Reymont zaś, że nie można – wobec braku kredytu – zdobyć pieniędzy inaczej, jak przez informacje uzyskane od ryzykownej bardzo kochanki. Połaniecki zaś przychodzi rano do pracy, Bigiel podsuwa mu gazetę, a on tam czyta, że szwedzka intendentura interesuje się polskim zbożem. I to wystarcza, żeby w ciągu roku zdobyć majątek, żonę i darmowy materiał na budowę fabryki. I pomyśleć, że ten człowiek nie jest podsuwany młodzieży, jako wzór do naśladowania. Czy to nie dziwne?

---

tagi: ziemiaństwo  szwecja  armia  rodzina połanieckich  henryk sienkiewicz  rynek zbożowy  fabryki tekstylne  intendentura 

	gabriel-maciejewski
	25 stycznia 2021 09:37

44     3576    17 zaloguj sie by polubić