Nie wiem czy Państwo wiecie, ale za głębokiej komuny wydano olbrzymią autobiografię Gandhiego. Kupiłem ją sobie, ale nie mam czasu przeczytać. Jakieś fragmenty jednak wchłonąłem, a dotyczą one roślin barwierskich czyli tematu absolutnie priorytetowego jeśli chodzi o tłumaczenie zjawisk zachodzących w historii przed epoką wielkiej chemii. Jak to już kiedyś na tym blogu ustalono, a nie ja to uczyniłem, a znakomici komentatorzy, I wojna światowa musiała wybuchnąć, albowiem niemiecki przemysł chemiczny unieważnił brytyjskie uprawy indygo w Indiach. Pisze o tym Gandhi. One zostały zamienione w coś innego, ale nie było na to rynku. Natomiast cała sfera gospodarcza związana z produkcją niebieskiego barwnika we wszystkich odcieniach, a także barwnika czarnego, bo i taki wytwarzano z indygo, zapadła się w nicość. Nie wiem czy za naszego życia – oby nie – będziemy mogli obserwować podobny kataklizm,dotyczący innej jakiejś branży, ale ja chciałem teraz zwrócić uwagę na jego mechanikę. Oto mamy obszar gospodarki, zatrudniający miliony ludzi. Nie tylko w produkcji, ale także w pośrednictwie, obszar, na którym zarabiają zbieracze indygo, odziani już nie w miejscowe tkaniny, ale w perkale przywożone z Manchasteru, zarabiają na nim także panny sklepowe w Londynie, które sprzedają błękitne materiały na łokcie. Zarabiają na nim także spekulanci lokujący olbrzymie sumy uzyskane z handlu indygo w jakieś inne przedsięwzięcia, na przykład zbrojeniowe. I nagle, w zasadzie z dnia na dzień wszystko to zapada się pod ziemię. Dlaczego? Otóż dlatego, że jakiś tam Frizt, w Lipsku czy Dreźnie, zastrugał sobie ołóweczek, usiadł przy nocnej lampce ustawionej na prostym stoliczku i w niewiele godzin machnął z czapy całkiem, formułę barwnika, dającego na suknie i płótnie piękne błękitne odcienie. Ponieważ rzecz działa się w wilhelmińskich Niemczech nikt nie czekał z wdrożeniem produkcji. Ja oczywiście poetyzuję teraz i upraszczam, ale chcę też podkreślić, że to były kwestie szalenie ważne, a nie mówi się dziś o nich tak, jak nie mówi się o sznurze w rodzinie powieszonego. Lepiej to ukryć, albowiem zbyt wiele spraw poważnych było z tym obszarem produkcji związane i ujawnienie ich spowodowałoby, że sposób w jaki dziś tłumaczymy historię, na przykład wybuch I wojny światowej, straciłby całkiem na znaczeniu. I zapadł się pod ziemię, tak jak plantacje indygo na subkontynencie produkujące dla potrzeb przemysłu brytyjskiego.

Mam takie przeczucie, nie potwierdzone na razie niczym, jeśli nie liczyć literackich opisów, które zostawił Roy Moxham w książce Wielki Żywopłot Indyjski, że z chwilą, kiedy niemiecki przemysł chemiczny zaczął pracować na pełnych obrotach, Indie przestały być Brytyjczykom potrzebne. Kraj był wyeksploatowany obsiany monokulturowymi uprawami dla przemysłu – indygo, herbatą, kawą i czym tam jeszcze. Produkował żywność na własne potrzeby, ale nie na eksport i zaczynał ciążyć. Tak bardzo, że trudne stało się nawet utrzymanie straszliwej bariery celnej zbudowanej w poprzek całych Indii. Niestety kraj tak wielki i różnorodny jak Indie to nie armia, która wykonała zadanie i można się jej pozbyć, nawet jeśli jest duża. Armię można zarazić tyfusem, wprowadzić w pułapkę bez wyjścia, albo zagłodzić i powiedzieć potem, że okoliczności uniemożliwiły jej uratowanie. Kraj wymaga innej strategii. I ktoś wreszcie wpadł na pomysł, by dać Indiom niepodległość, w taki jednak sposób, żeby przez samą tylko pracowitość swoich mieszkańców nie stały się gospodarczą konkurencją. I dlatego wymyślono Pakistan i Bangladesz. Indyjscy muzułmanie zaś są ulubionymi bohaterami wszystkich książek opisujących życie Brytyjczyków na subkontynencie. Cóż to znaczy „niepodległość”, to znaczy przerzucenie kosztów utrzymania kraju na miejscowych, którzy nie mają w dodatku dostępu do żadnych istotnych gałęzi przemysłu i muszą wszystko budować od zera.

Brytyjskie indygo z Indii, niemiecki przemysł chemiczny i zakłady w Manchasterze to nie jedyni bohaterowie niezwykłej historii barwników do tkanin. Nigdy nie powinniśmy zapominać o Miluzie, tak jak nigdy, patrząc głęboko wstecz w średniowieczną historię Europy Środkowej, nigdy nie powinniśmy zapominać o Nitrze, małym miasteczku na Słowacji. Nie powinniśmy też zapominać o politechnice w Zurychu.

I teraz popatrzcie, w jaki sposób, zbierając wątki ze wszystkich niemal książek które ukazały się w ostatnich dwóch latach, tworzy się nowa całkiem narracja i otwierają się nowe obszary zagadek, znaczeń i niezwykłych przeżyć.

Pamiętacie nowelkę Żeromskiego Doktor Piotr, o której pisałem w III tomie Baśni socjalistycznej? Na pewno pamiętacie, bo wielu z Was musiało tę ramotę czytać w szkole, zupełnie nie rozumiejąc o co tam chodzi. Treść tego nie jest ważna, bo Żeromski to socjalistyczny propagandysta. Chodzi o jego spostrzeżenie, dotyczące kształcenia polskich chemików. Oni nie mogli zdobyć dyplomu w Niemczech, dokąd mieli blisko, albowiem chemia, w tym chemia barwników była tam traktowana jak wiedza strategiczna. I słusznie, bo taki status owa wiedza miała. Nie mogli znaleźć pracy w kraju, albowiem wszystkie intratne funkcje w przemyśle chemicznym Żydzi przeznaczali dla swoich. A jak się trafił jakiś polski chemik-kolorysta to od razy Reymont albo Sienkiewicz robili zeń największego bohatera swojej twórczości. Bohater nowelki Żeromskiego musi więc wyjechać do Anglii, gdzie bezskutecznie próbują ratować swoją pozycję na rynku tkanin wysysając z takich miejsc jak Królestwo i Galicja wszystkich zdolnych ludzi, wykształconych na swój własny koszt. Czas się kończył i nie wiadomo było kto wygra w tym wyścigu. Żeromski tego nie wiedział, albo nie chciał wiedzieć, ale polscy chemicy kształcili się w dwóch jeszcze miejscach – w Zurychu i w Miluzie właśnie, gdzie istniały olbrzymie zakłady farbiarskie. Miluza od 1871 roku znajdowała się na terenie Rzeszy, ale Francuzi przed wojną z Prusami zdążyli tam wykształcić odpowiednią kadrę chemików. Prowadzili bowiem swoją politykę tekstylną, opartą na zamówieniach państwowych. Oni też chcieli konkurować z Niemcami, ale mieli mniej do stracenia niż Brytyjczycy. Mieli przede wszystkim kontrolowany przez państwo rynek, co ich zabezpieczało przed niemieckimi produktami i nawet po stracie Miluzy, w mojej ocenie najważniejszego miasta w II cesarstwie, ważniejszego niż Paryż i wszystkie porty razem wzięte, może z wyjątkiem Lyonu, dawali sobie radę. Nie miał więc racji Żeromski, bo w niemieckiej Miluzie, kształciło się wielu Polaków, podobnie jak we francuskiej. I teraz trzeba postawić ważne pytanie – dotyczy ono Francuzów i ich zaawansowania technicznego, w zakresie produkcji barwników, które zawsze wyprzedzało zachowawczą polityką gabinetów ingerujących w produkcje i innowacje. Pytanie to brzmi – czy niemiecki boom na barwniki i chemię nie ma swojego początku w Miluzie właśnie? Czy nie zaczął się czasem od zajęcia tamtejszych zakładów i ośrodka badawczego? To taka poezja, w moim wykonaniu, jak zwykle, ale z takich przypuszczeń biorą się właśnie ciekawe narracje i ciekawe książki. Poezja, bo przecież formułę fuksyny Niemcy wymyślili – konsultując się z Natansonem w Warszawie – dużo wcześniej. I pewnie wiele rzeczy wymyślili dużo wcześniej, zanim armia zajęła zakłady w Miluzie.

Wracajmy do naszych, pozbieranych w jedno i tworzących nową jakość wątków. Mamy opowiadanie Żeromskiego, które stanowi jeden z elementów cyklu socjalistycznego, a łączy się z książką o alchemikach, gdzie cały rozdział poświęcony jest Miluzie. Ta zaś łączy się, poprzez postaci w niej omówione, z książką o żydowskich fechmistrzach i nawigatorem tekstylnym, który właśnie się ukazał, a poprzez barwniki z Indiami i reportażem Roya Moxhama o żywopłocie. No, a wszystko to zbierzemy, mam nadzieję już niebawem w II tomie Kredytu i wojny.

 

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/szkola-nawigatorow-nr-28-tekstylny/

 

https://basnjakniedzwiedz.pl/produkt/wielki-zywoplot-indyjski/

---

tagi: socjalizm  niemcy  wielka brytania  indie  żeromski  alchemia  indygo  przemysł chemiczny  miluza 

	gabriel-maciejewski
	26 maja 2021 09:20

37     3080    15 zaloguj sie by polubić