Kolega skłonił mnie do prześledzenia, powierzchownego bardzo, losów młodych poetów, tych z pokolenia Kolumbów. Zajrzałem na początek do biogramu Tadeusza Gajcego i mocno się zdziwiłem, czytając, że w czasie okupacji porzucił pracę magazyniera, by oddać się pisaniu poezji. To jest spora ekstrawagancja, mam na myśli ten sposób opisywania decyzji młodych ludzi dotyczących kwestii – być albo nie być. Magazynier za okupacji to była fucha nie byle jaka. Porzucanie tej funkcji ot tak, bo trzeba pisać poezję jest cokolwiek nierozsądne. Zapewne Tadeusz Gajcy miał ze sześć dobrych powodów, by nie przychodzić do pracy w magazynie. Być może chodziło o to, że dostawał wynagrodzenie w ramach swoich obowiązków w podziemnych komórkach państwa, gdzie zajmował się propagandą. I tu znów oddam głos wikipedii, ale nie dosłownie. Sam opiszę co oni tam wstawili. Te podziemne komórki, nawet mi się nie chce wymieniać nazw, wpadły na pomysł, żeby Gajcy i jeszcze dwóch, położyli wieniec z białoczerwoną wstęgą pod pomnikiem Kopernika. Żeby zrobili taką demonstrację. Oczywiście przyjechała żandarmeria, szedł policjant granatowy i wszyscy zaczęli strzelać bez ostrzeżenia. Dwóch towarzyszy Gajcego zginęło, a on sam uciekł. Ja programowo nie czytam niczego, co dotyczy czasów okupacji, żeby się nie denerwować i nie pogryźć tu kogoś z wściekłości. No, ale mnie namówili, więc musiałem. Podziemne Państwo, zamiast – dla przykładu – zajmować się przejmowaniem składów i pociągów z żywnością, a następnie jej dystrybucją wśród głodujących ludzi, robi w tak zwanej kulturze, czyli urządza idiotyczne demonstracje w samym środku miasta, gdzie jest najwięcej Niemców. Potem przeczytałem, że Gajcy redagował podziemny magazyn poetycki i tam, pod dwoma pseudonimami, pisał polemiki ze Skamandrytami i Awangardą, a także stawiał postulaty, które powinni wykonywać młodzi poeci zagrzewając ludzi do walki o lepszą Polskę. Gajcy związany był z ruchem narodowym. Nie chce mi się już nawet powtarzać tej frazy, ale niech tam – pierwszy chrześcijański handel szmelcem. Położyć wieniec pod pomnikiem Kopernika, po to, żeby dwóch ludzi zgięło na oczach przechodniów, a wszystko „ku pokrzepieniu serc”? Kto to montował? Zapewne nigdy się nie dowiemy, a jak się dowiemy to okaże się, że był to bohater tak wielki i człowiek tak zasłużony, że nie można nań złego słowa napisać. Potem było powstanie i 22 letni Gajcy zginął w połowie sierpnia przysypany gruzami.

Teraz Baczyński. Ojciec Baczyńskiego był członkiem grupy Wawelberga, czyli komórki dywersyjnej wykonującej mokrą robotę w III powstaniu śląskim. Likwidowali agentów, wysadzili mosty, odcinając Śląsk od Niemiec i robili jeszcze inne rzeczy. Był to oczywiście członek PPS, ożeniony z dziewczyną wywodzącą się ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Ojciec Baczyńskiego był też pisarzem, oficerem dwójki i generalnie socjalistą. Matka także była socjalistką, a do tego jeszcze pisała podręczniki szkolne, które miały wychowywać młodzież w takim duchu, by nie zważając na ryzyko, kładła potem wieńce pod pomnikami dawno zmarłych osób narażając siebie i przechodniów na śmierć. Po śmierci Stanisława Baczyńskiego, z tego co mówią biografie, Stefanii Baczyńskiej z domu Zieleńczyk, troszku odbiło i zaczęła terroryzować swojego syna, a także jego młodą żonę. Tak czasem bywa, ale w latach okupacji miało to zapewne dodatkowe, tragiczne rysy. Ponoć ta żona bardzo się starała nie zwariować, nawet podzieliła mieszkanie na pół prześcieradłami, ale nic to nie pomogło, bo teściowa coraz głębiej angażowała się w życie młodej pary. W końcu żona się wyprowadziła, a Baczyński został z matką. I teraz najlepsze. Dostałem oto link do tekstu „Obok legendy o wierszu Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Jerzy! Mój przyjacielu...”. Nie przeczytałem tego w całości, bo jest to typowy, polonistyczny bełkot, o tym, czy wiersz adresowany do Andrzejewskiego jest zimą satyrą, na mieszczańskie fanaberie, dotyczące urządzania lokali w stylu burżujskim, czy może ciepłym i pełnym serdeczności listem do przyjaciela, którego stać było na wynajęcie mieszkania tuż przy murze Getta, z widokiem na sławną karuzelę. Nie chce mi się też czytać w całości tego wiersza, bo jest okropny. Są tam wszystkie polonistyczne obsesje, zwane czasem „próbami nawiązania”. To znaczy Baczyński, udaje poetów z dawnych czasów, by opisać nowe mieszkanie Andrzejewskiego i to jest taki, prawda, pyszny żart. Dodam tylko jeszcze, bo zapomniałem, ze wierszy Gajcego nie da się czytać. Reprezentują bowiem ten nurt w poezji, który mój kolega określił jako „poezję wysiłkową”.

No, ale jak to – zdziwi się ktoś – przeprowadził się tak po prostu, podczas okupacji? Nie znacie realiów ludzie. Oto Jerzy Andrzejewski miał znajomości w kwaterunku i mógł się przeprowadzać gdzie chciał i jak chciał. Niestety nie wiemy dlaczego w 1942 przydzielono mu po znajomości mieszkanie akurat pod murem getta, ale zapewne nie było to bez znaczenia. W tym gettcie przebywał wówczas wuj Baczyńskiego, Adam Zieleńczyk, który przeszedł na aryjską stronę, ale został zamordowany w 1943. Tych kwaterunkowych ruchów Andrzejewskiego nikt nie tłumaczy inaczej, jak poprzez poezję i to jest obłąkanie prawdziwe. W roku 1944 Andrzejewski wysłał Baczyńskiego, swojego młodego przyjaciela poetę, do kwaterunku ze świstkiem następującej treści:

 

Jerzy Andrzejewski 13 II 1944

Szanowny Panie dyrektorze,

Oddawca niniejszego listu, P. Krzysztof Baczyński, ma do załatwienia

pewną sprawę w biurze kwaterunkowym. Gdyby mógł mu Pan w

czymkolwiek dopomóc, byłbym Panu bardzo zobowiązany.

Łączę wyrazy szacunku Jerzy Andrzejewski

 

Czy Andrzejewski załatwił Baczyńskiemu mieszkanie, żeby go uwolnić od matki wariatki? Tego nikt dokładnie nie wie. Zacytuję poprzedzający notatkę fragment artykułu o wierszu Jerzy! Mój przyjacielu…, a Wy się zastanowicie o co chodzi:

 

I jest jeszcze osobliwe świadectwo z roku 1944, na które zwrócił uwagę dr Maciej Tramer — to papierowy świstek rozmiarów wizytówki zawieruszony, nie wiedzieć skąd, w teczce z papierami do zredagowanej przez Jerzego Zagórskiego i Czesława Miłosza antologii Pieśń niepodległa, na którym to skrawku można przeczytać:

 

I tu następuje tekst notatki Andrzejewskiego.

Mamy więc sytuację następującą. Warszawa okupacyjna pełna jest poetów i pisarzy, którzy myślą tylko o tym, jak będzie wyglądała kultura po wyzwoleniu, które – w to nikt nie wątpi – przyjdzie ze wschodu. Niektórzy z tych poetów, przejęci misją, piszą wiersze i deklaracje w periodykach, których nikt poza ich żonami i narzeczonymi nie czyta. Andrzejewski w tym czasie, posiadając znajomości w kwaterunku, zmienia co dwa lata mieszkania. I przenosi się do coraz lepszych lokali, jeśli nie wierzycie przeczytajcie ten wiersz Baczyńskiego. Niestety całkiem nieprzewidzianie wybucha w Warszawie powstanie. I ktoś musi w tym powstaniu walczyć. No przecież nie Andrzejewski, który czeka na lepsze jutro. Miał co prawda 35 lat dopiero i mógłby spokojnie chwycić z broń, ale jednak nie zrobił tego. W wiki piszą, że był zaangażowany w pomoc Żydom i temu zapewne służyły owe przeprowadzki. Do powstania nie poszedł także Miłosz, albowiem miał litewski paszport, przez co mógł spokojnie poruszać się po Warszawie nie niepokojony przez Niemców. To Miłosz właśnie wraz z Zagórskim porządkowali papiery po Baczyńskim i pozostawili tam ten ślad, świadczący, że Andrzejewski coś załatwiał w kwaterunku dla Baczyńskiego. Prócz Miłosza papiery te porządkował także Jerzy Zagórski. Po wojnie, podobnie jak Andrzejewski, fisza w środowisku literackim. Ciekawe co z tej teczki zginęło, a co ocalało i stanowi dziś dokument epoki, świadczący o tym, że kiedy płonęło getto Polacy kręcili się na karuzeli. Nie dowiemy się tego niestety, albowiem Miłosz nie składał idiotycznych deklaracji dotyczących roli poety i funkcji poezji w narodzie i społeczeństwie, ale spokojnie czekał na swoją kolej, tak jak jego przyjaciel Andrzejewski i mentor Iwaszkiewicz. I do żadnego powstania nie poszedł. Podobnie jak Jerzy Zagórski, który po wojnie ochoczo podpisał się pod listem potępiającym księży krakowskiej kurii.

Słyszałem kiedyś legendę, że po wojnie matka Baczyńskiego, była niepokojona wizytami bezpieki, która nie wierzyła, że jej syn zginął. Podejrzewali, że jednak żyje i kiedyś się ujawni. To ciekawe, bo ktoś tych ludzi musiał ku takim przemyśleniom skłonić. Nie wpadliby na to chyba sami? Jeśli zaś chodzi o spuściznę poetycką po Krzysztofie Kamilu, to Stefania Baczyńska z domu Zieleńczyk zadeklarowała, że opiekować się nią powinni Jarosław Iwaszkiewicz i Jerzy Andrzejewski...Aha i Jerzy Turowicz jeszcze.

Nie wiem, jaką tu pointę wstawić na koniec, ale może to będzie właściwe – Cała prawda, całą dobę…! Może być?

---

tagi: wojna  okupacja  poeci  baczyński  iwaszkiewicz  gajcy  andrzejewski  miłosz 

	gabriel-maciejewski
	22 maja 2021 08:53

36     2900    18 zaloguj sie by polubić